helderder kleuren

Een poosje geleden kreeg ik deze vraag van een kunstenaar-coachee: hoe kun je een kleur sprekender, feller maken? Ik vertaal het voor mezelf in ‘hoe kan ik een kleur helderder laten lijken, zodat hij meer opvalt en sprankelt.’  Veel kunstenaars, vooral schilders, hebben de wens een kleur zó toe te passen, dat hij licht lijkt te geven binnen de rest van het kunstwerk. Maar hoe pak je dat aan?
Een technisch verhaaltje dus deze week.

Ik moest meteen denken aan mevrouw Helderder, die in het boek Pluk van de Petteflet alles eindeloos schoonmaakt en duidelijk smetvrees heeft. Zij zou de kleur oppoetsen, in de hoop dat hij kleurrijker wordt, maar zo werkt het in de schilderswereld niet.

De vraag is allereerst: wanneer valt iets op? Dat is altijd door een contrast met iets anders. Iets donkers valt op naast iets lichts, iets druks valt op naast iets rustigs. Hoe zit dat bij kleur?

Een kleur heeft 3 eigenschappen:

1. De kleurtint – de naam van de kleur: bijvoorbeeld oranje of blauwachtig paars
2. De toonwaarde – hoe licht of donker de kleur is, vergeleken met wit en zwart en alle grijstinten ertussen
3. De verzadiging – een optimaal verzadigde kleur is heel helder, is de pure kleur en is dus altijd een primaire of secundaire kleur. Zodra je er de tegengestelde (complementaire) kleur doorheen mengt krijg je een tertiaire kleur die per definitie iets vergrijsd is (ietsjes ‘vuiler’) en daardoor minder verzadigd. Hoe meer je er van de complementaire kleur doorheen mengt, hoe vergrijsder de kleur wordt, totdat het heel donkergrijs is geworden: de minst verzadigde kleur.

De verzadiging van een kleur loopt dus van de heldere, pure kleur via verschillende graden van vergrijzing naar donkergrijs. De kleur die meer moet ‘ spreken’ zal dus in elk geval een verzadigdekleur moeten zijn, of maar een piepklein beetje vergrijsd, zoals bijvoorbeeld herfstoranje. Daarnaast kun je alle drie de kleureigenschappen gebruiken om een contrast te maken waardoor de kleur nóg helderder en sprekender lijkt:

Kleurtint
De tegenoverliggende kleur in de kleurencirkel geeft qua kleurtint het grootste contrast. Dus geel naast paars, oranje naast blauw en rood naast groen. Maar hierdoor wordt de kleur alleen opvallender, niet helderder; daarvoor moet je in elk geval ook de verzadiging en vaak ook de toonwaarde aanpassen (zie hierna).

Verzadiging
Om de kleur helderder te laten lijken, kun je er een vergrijsde kleur naast zetten. Je noemt dat een ‘kwaliteitscontrast’: het contrast tussen een verzadigde kleur en een vergrijsde kleur. Hoe meer vergrijzing, hoe groter het contrast en hoe helderder de verzadigde kleur lijkt.

Toonwaarde
Een lichte kleur lijkt helderder dan een donkere kleur. Het licht-donkercontrast kun je dus ook inzetten om een kleur helderder te laten lijken: een verzadigde kleur lichter maken met wit, of een lichte kleur zoals geel nemen, en voor de omgeving een donkere kleur kiezen (zwart geeft dan natuurlijk het grootste contrast). Geel is vanzelf al lichter dan zijn complement paars, oranje is vaak ook lichter dan blauw, maar vooral met rood en groen zal je zelf de toonwaarde van de kleur moeten aanpassen, b.v. een lichtrood naast een donkergroen zetten, of andersom.

Mevrouw Helderders tips voor een helderder kleur zijn daarom:

• Kies voor de kleur die je wilt laten opvallen in elk geval een zo verzadigd mogelijke kleur
• Zet een kwaliteitscontrast in, dus zet er een vergrijsde kleur naast
• Maak de omgeving donkerder dan de heldere kleur
• Kies een complementaire kleur naast de heldere kleur

Ik denk ook dat je van de heldere kleur minder moet laten zien dan van de omringende kleuren voor het lichtgevende effect. Monet, de schilder van het schilderij boven dit blog, heeft deze tips toegepast, behalve het toonwaardecontrast: een kleine, verzadigd oranje zon in een grote vergrijsd blauwe (complementaire) lucht. Je hoeft dus niet alle tips tegelijkertijd toe te passen voor een bijzonder effect. Kijk vooral ook hoe Monet licht op het grijsblauwe water laat schitteren door er een beetje complementair oranje aan toe te voegen.

Marjolein van der Stoep